World Economic Forum, her yıl yayınlanan The Global Risks Report’un 2024 edisyonunu(1) paylaştı. Rapor, kısa ve uzun vadede karşılaşmayı beklediğimiz global tehditleri derliyor. Kısa vade önümüzdeki 2 yıl, uzun vade ise 10 yıl içerisinde dünyayı tehdit edeceğini ön gördüğümüz riskleri içeriyor.
2 yıllık öngörüde bilgilendirme ve dezenformasyon ilk sırada yer alıyor; bu listeyi sırasıyla ekstrem hava olayları, toplumsal polarizasyon ve siber güvenlik tehditleri takip ediyor. İlk 10’da ekstrem hava olaylarının dışında çevresel tek risk unsuru ise çevre kirliliği.
10 yıllık tahminlere baktığımızda ise listede ilk 4 sırayı çevresel faktörler devralıyor. Ekstrem hava olayları ilk sırada yer alırken dünya sistemlerinde kritik değişiklikler, biyoçeşitlilik kaybı ve ekosistem yıkımını ise ulusal doğal kaynak kıtlıkları takip ediyor.
(1)
Çevresel riskler geri dönüşü olmayan bir noktaya gelebilir.
Bu bir algı araştırması. Bulgular; akademi, iş dünyası, devlet yetkilileri, uluslararası topluluklar ve sivil toplumdan 1490 insanın verdikleri cevaplar üzerine şekilleniyor. Yani araştırmaya katılan herkes çevresel tahribatının 10 yıl içerisinde geri dönülmez hale gelmeyi de geride bırakarak küresel bir tehdit olacağı fikrinde.
Yakın zamanda yapılan farklı araştırmalar gezegendeki sistemleri uzun dönem, geri dönüşü olmayan ve bu döngüyü devam ettirecek şekilde etkileyecek değişikliklerin sınırına 1.5◦C küresel ısınmaya erişildiğinde ve hatta öncesinde ulaşılacağını, bunun ise 2030 gibi yakın bir gelecekte gerçekleşebileceğini belirtiyor. Yani rapor için görüşleri alınan topluluğun 10 yıllık risk algısı, bilimsel gerçekler ile örtüşüyor.
Peki, bu ön gördüğümüz risklerin etkilerini azaltabilmek ve hatta önleyebilmek mümkün mü? Listelenen riskler, global acil durumlar ve felaketler haline gelmeden neler yapmalıyız?
Bu sorunun birkaç farklı boyutta yanıtı mevcut. Sorumluluklarımızı bireysel, kurumsal, ulusal ve küresel olarak ele almak mümkün. Bu yazıda ise, yapabileceklerimizi gelişen ve trendleşen teknolojiler üzerinden ele alacağız.
Teknolojik Trend Döngüleri
İnovasyon ivmesinin katlanarak artması, teknolojinin hızlı gelişmesi ve bir o kadar da hızlıca demokratikleşmesi; teknolojik çözümlerin insanlar tarafından adaptasyonunu oldukça kolaylaştırıyor. Gartner Hype Cycle for Emerging Technologies (2) bu süreci ‘trend döngüleri’ olarak ele alıyor. Trend döngüleri; bir teknolojinin duyulmaya başladığı andan yaygınlaşarak kabul gördüğü ana kadar olan süreç olarak belirtiliyor. ‘Gelişmekte olan’ bir teknoloji, trend döngüsü içerisinde 5 farklı aşamadan geçebiliyor. Bir döngü yaklaşık 3-5 yıl içerisinde tamamlanıyor. Tabi, bu süreci tamamlamayan çok daha kısa zamanda kaybolup giden teknolojilerden de bahsetmek mümkün.
(3)
Bir teknolojinin duyulmaya başlandığı andan potansiyelini maksimumda sergilediği yaygınlaşma anına kadar geçen süreç ortalama 3-5 yıl olarak tanımlanıyor.
Teknolojik gelişmelerin hızından bahsetmenin yanı sıra, toplumun trendlere çok daha kolay adapte olduğunu söylemek de mümkün. Yeni nesiller, çoktan dijitalize olmuş bir dünyaya doğuyorlar. Öğrendikleri ve öğrenme şekilleri de dijitalleşmiş durumda. ‘Telefona cevap verme’ hareketi sorulduğunda farklı nesillerin verdiği farklı cevaplar bu durumun belki de en karikatürize örneği.
(4)
Tech for Good
Teknolojinin gelişiminin ve adaptasyonunun hızlanması, günümüzde karşılaştığımız sorunlara çözüm olabilecek bir araç olarak görülmesine de olanak sağlıyor. Teknolojinin ‘etki’ amacı güden sosyal, çevresel ve yönetişimsel sorunların etkisini azaltmak ve hatta bu sorunlara çözümler sağlamak için kullanılmaya başlandığını görüyoruz. Teknolojinin ‘etki’ ve ‘iyi amaçlar’ ile kesişiminden ise “Tech for Good” yani “İyilik için Teknoloji” olarak adlandırılan yeni bir alan doğuyor.
"Tech for Good", teknoloji ve toplumsal sorumluluk arasındaki kesişimi temsil ediyor ve teknolojik ilerlemelerin toplumsal ve çevresel sorunları ele almak için kullanılmasını hedefliyor.
Dünya için olumlu bir etki yaratmayı amaçlayan bu kavramın teknolojiyi kullanarak acil sorunları çözmeyi ve refahı artırmayı hedeflediğini söylemek mümkün. Teknoloji yardımı ile çevresel risklere adapte olmanın yollarını bulabilir, bu risklerin etkilerini azaltabilir veya bizlere 10 yıl kadar yakın bir zamanda tehdit oluşturmasını beklediğimiz bu riskleri önleyebiliriz.
Akbank LAB ve imece tarafından düzenlenen; afet teknolojileri temasıyla afet öncesi, anı ve sonrasındaki ihtiyaçları sınırlama olmaksızın teknolojiyle çözmeye yönelik yenilikçi fikirlerin ortaya koyulduğu Akbank Hackathon:DisasterTech yarışmasını (5), “Tech for Good” başlığı altındaki inisiyatiflerden biri olarak örnek gösterebiliriz.
(5)
Teknoloji kavram olarak çok büyük bir çatı kavram. Gartner Trend Raporlarını domine eden ve geçtiğimiz 1-2 yılda oldukça çok konuşmaya ve kullanmaya başladığımız blok zinciri ve yapay zeka gibi teknolojiler özelinde etki yaratmayı amaçlayan projelerin oluşturduğu kümelerden de “Blockchain for Good” veya “AI for Good” gibi alt kategorilerde bahsetmemiz mümkün.
“Blockchain for Good”
Blok zinciri teknolojisinin toplumsal, çevresel ve yönetişimsel zorlukların çözümlenmesinde kullanılması olarak ele aldığımız Tech for Good alt kırılımı "Blockchain for Good" olarak adlandırılıyor. Buradaki yaklaşım, blok zincirinin sağladığı faydaları kullanarak bilgi şeffaflığını artırmayı, aracı olmadan güven sağlayan kayıt sistemleri ve daha ‘demokratik’ atfedilebilecek yönetişim modelleri oluşturmayı amaçlıyor.
"Blockchain for Good", blok zinciri teknolojisinin yenilikçi bir şekilde kullanılmasıyla pozitif değişimi teşvik etmeyi, şeffaflığı artırmayı ve bireylerin ve toplulukların yaşamını iyileştirmek için acil toplumsal ve çevresel konulara çözüm üretmeyi amaçlayan bir kavram.
Akbank LAB ve sosyal inovasyon platformu imece ile 2022 yılında başlatılan ReFi Türkiye (6) programında da blok zincirinin etki ve finans ile kesiştiğinde neler yaratabileceğine ve “Blockchain for Good” başlığı altında ele alınabilecek ‘Onarıcı Finans’ olarak Türkçe’ye çevrilen Regenerative Finance alanındaki potansiyel destekleniyor.
(6)
Regenerative Finance, yani kısaca ReFi, toplulukların gelişmesini sağlayan ve sağlıklı bir gezegeni ekonomik insiyatifler teşvik eden yeni bir sistem. Ekonomik gelişmenin ekolojik sistemlerimize zarar verdiği bir büyüme yerine, birbirlerinden ‘iyi’ olarak beslendikleri yeni bir düzen kuruyor.
“Blockchain for Good” projelerine örnek olarak ReFi Türkiye programında da yer verilen projeler (7,8):
-
ImpactMarket ve
Good Dollar’da olduğu gibi, savunmasız topluluklar için Koşulsuz Temel Gelir (UBI) gibi yoksulluğu azaltma mekanizmaları.
- Dünya çapındaki felaketler ve insani krizlere yönelik hızlı ve şeffaf bir bağış mekanizması olan
S.O.S Chain.
-
Menthol Protocol: Dünyanın dört bir yanından kullanıcıların veya dApp işlemlerinin emisyonunu doğrulanmış yenilenebilir enerji ve karbon kredileri ile dengeleyen ilk çok zincirli merkeziyetsiz sürdürülebilirlik protokolü.
- Kökleri Güney Amerika’ya dayanan ve MOSS, MCO2 token ve Amazon Ormanı NFT araçları ile kendini Amazon yağmur ormanlarının korunmasına adayan
MOSS.
Hızlıca yaygınlaşmakta olan teknoloji trendlerinden yapay zekayı da onarım çağının tuğlalarını örecek teknolojilerden biri olarak “AI for Good” başlığı altında örneklendirmek mümkün.
AI for Good
Yapay zekanın da çevre, sosyal ve yönetişim konularında olumlu bir şekilde etki amacıyla kullanımı yaygınlaşmakta. “AI for Good” da bu kesişim alanını tanımlıyor.
Gelişmiş veri analitiği ve öngörüsel modelleme sayesinde yapay zeka; yolsuzluk, sahtekârlık ve verimsizlik desenlerini belirlemede yardımcı olabilir. Bu sayede iyi yönetişim uygulamalarını teşvik ettiğini söyleyebiliriz. Yapay zeka destekli karar alma araçları aynı zamanda politika yapıcılara kanıta dayalı politikalar oluşturmalarında, kamu hizmeti operasyonlarını optimize etmelerinde ve kapsayıcı yönetişim yapıları planlamalarında destekleyici bir araç olarak kullanılabiliyor.
(9)
Peki ya 10 yıl içinde bizi bekleyen tehlikeler?
“AI for Climate” olarak da özelleştirebileceğimiz çevresel alanda yapay zekanın kullanımı ile iklim modellemeleri yapılabiliyor, kaynak yönetimi sağlanıyor ve kirliliği kontrol etmek üzerine çözümler geliştiriliyor. Bu alanda yapay zeka algoritmalarını kullanarak, büyük miktarda çevresel veri analiz edilebilir, daha doğru iklim tahminleri geliştirilebilir ve iklim değişikliğinin etkisini azaltmak üzere stratejiler geliştirilebilir. Ayrıca, yapay zeka destekli çözümler enerji kullanımını optimize etmede de şimdiden yaygınca kullanılmakta.
Çanları çalan çevresel sorunlar için yapay zekanın kullanımını birkaç farklı projeyi detaylandırarak örneklendirmek mümkün (10, 11, 12):
-
Earth Insights, ormanlarındaki biyolojik çeşitlilik kaybını izlemek için veri işleme teknolojisini uygulayan bir HP inisiyatifi. Bilim insanları, "kamera tuzakları" tarafından çekilen milyonlarca hayvan fotoğrafını yapay zeka ile anlamdırarak arazi kullanımının, insan faaliyetlerinin ve iklim değişikliğinin türleri nasıl etkilediğini takip edebiliyor.
- Yapay zeka yaban hayatının korunmasında da bir rol oynayabilir. San Diego Hayvanat Bahçesi ve
Northrop Grumman Corp, değişen iklim koşullarında deniz buzunun dinamikleri ve kutup ayısı davranışları üzerindeki etkilerinin anlaşılmasını geliştirmek üzere çalışan bir projeye fon sağladı.
-
Cropin, Dünya Bankası ve Hindistan hükümeti ile birlikte yürüttüğü projede Hindistan'daki çiftçilerin tohum, mahsul, besin ve toprak yönetimine yönelik tarım uygulamalarını optimize etmek için yapay zeka destekli hava durumu danışma sistemi sağlıyor.
- Yapay zeka ormanların tahrip edilme oranlarını tahminlemek için de kullanılabiliyor.
Space Intelligence, uydu verilerini kullanarak 1 milyon hektardan fazla arazinin haritasını çıkardığını söylüyor. Şirket, orman tahribat oranları ve ormanda ne kadar karbon depolandığı gibi ölçümleri uzaktan ölçüyor.
Yukarıda sağlanan örnekler, yapay zeka teknolojilerinin çevresel zorluklarla mücadele etmek ve sürdürülebilirliği teşvik etmek için nasıl kullanıldığını gösteriyor.
World Economic Forum’un derlediği Global Risk araştırması, geleceğimize dair çevresel kaygılarımızın uluslararası bir kanıtı. Araştırmaya katılan insanların oluşturduğu örneklem, çevresel risklerin geri dönüşü olmayan bir noktaya gelebileceğinin bilincinde olduğumuzu gösteriyor.
Fakat bu karanlık resmi aydınlatmak, ve geleceğimizi şekillendirmek de yine bizlerin elinde.
Küresel boyutta alarm oluşturan çevresel sorunları teknoloji ile hafifletmek ve hatta çözümler sunmak mümkün. Finans ve teknolojinin ‘etki’yi odağına aldığı bir dünya da.
Bu ve benzeri çalışmalardan haberdar olmak için ReFi Türkiye platformunu takip etmeyi unutmayın.
Kaynakça:
1.
Global Risks Report 2024. World Economic Forum. (n.d.).
https://www.weforum.org/publications/global-risks-report-2024/digest/
2.
What’s new in the 2023 Gartner Hype Cycle for Emerging Technologies. Gartner. (n.d.).
https://www.gartner.com/en/articles/what-s-new-in-the-2023-gartner-hype-cycle-for-emerging-technologies
3.
Generative AI tops Gartner’s top 25 emerging technologies for 2023. ZDNET. (n.d.).
https://www.zdnet.com/article/generative-ai-tops-gartners-top-25-emerging-technologies-list-for-2023/
4.
Hilarious video showing how different generations mimic answering a phone goes viral. The Hits. (2020, July 11).
https://www.thehits.co.nz/the-latest/hilarious-video-showing-how-different-generations-mimic-answering-a-phone-goes-viral/
5.
Akbank Hackathon disastertech. Akbank Hackathon DisasterTech | Akbank Lab. (n.d.).
https://www.akbanklab.com/tr/akbank-hackathon-disastertech#section-9
6.
Yaşarken Onarmak Mümkün mü?. ReFi Türkiye - Onarıcı Finans Platformu. (n.d.).
https://www.refiturkiye.com/
7.
Bülten #3 - Onarıcı Finans. ReFi Türkiye - Onarıcı Finans Platformu. (n.d.).
https://platform.refiturkiye.com/blten-3-onarc-finans
8.
Bülten #5 - Karbon OFSET. ReFi Türkiye - Onarıcı Finans Platformu. (n.d.).
https://platform.refiturkiye.com/blten-5-karbon-ofset
9.
AI for good. TUMO. (2019, March 5).
https://tumo.org/ai-for-good/
10. Leigh, R.
7 data-based & Artificial Intelligence Projects to fight climate change. Earth.Org. (2023, July 17).
https://earth.org/artificial-intelligence-projects/
11. Lawton, G. (2022, November 8).
How AI in weather prediction can aid human intelligence: TechTarget. Enterprise AI.
https://www.techtarget.com/searchenterpriseai/feature/How-AI-in-weather-prediction-can-aid-human-intelligence
12.
9 ways AI is helping tackle climate change. World Economic Forum. (n.d.).
https://www.weforum.org/agenda/2024/02/ai-combat-climate-change/